Havai fişekler

Konu: Havai fişekler Ptsi Tem. 07, 2008 9:48 pm

Geceleri havai fişek atışlarının
gürültüsü ve ardından aniden parlayan rengarenk ışıklarla gökyüzündeki manzara
gerçekten büyüleyicidir. Havai fişeklerle özel günleri ve bayramları kutlama
geleneği çok eskilere uzanıyor. 'Piroteknik' denilen bu sanat Çin'de milattan
önce 2000 yıllarında bile biliniyordu.

Yüzde 75 güherçile (potasyum nitrat), yüzde 15 odun kömürü (karbon) ve yüzde 10
kükürtten oluşan ve 'piroteknik karışımı' denilen, diğer adıyla 'barut' olarak
bilinen bu karışım Çin'de havai fişeklerde binlerce yıldır kullanılmasına
rağmen Avrupa'ya milattan sonra I300'lü yıllarda gelebilmiştir.

Yanma olayının olması için oksijene dolayısıyla havaya ihtiyaç vardır. Ancak
piroteknik karışım hava olmadan da yanar. Nitratın içindeki oksijen, karbon ve
kükürdü yakmada kullanır ve karışım bitinceye kadar yanmayı sürdürür. Bu
maddeler ne kadar iyi hapsedilmişlerse yanma da o kadar infilak şeklinde olur.

Piroteknik karışımın Avrupa'da tanınması ve ateşli silahlarda patlayıcı olarak
kullanılması ancak 14. yüzyılda gerçekleşebildi. Zamanla dinsel festivallerin,
bayramların, törenlerin ve özel günlerin bir parçası haline gelen havai
fişekler 19. yüzyılın başlarına kadar sadece tek renkliler yani sadece sarı
ışıklar saçıyorlardı.

Maddelerin belirli bir sıcaklığa, akkor haline kadar ısıtıldıklarında
kendilerine özel bir ışık yaydıklarının keşfiyle sadece havai fişekler
renklenmedi, kimya ilminde de çok önemli bir aşama kaydedildi. Artık kimyacılar
bir maddenin içindekileri analiz edebilmek için ısıtıyorlar ve çıkan renklere
göre spektrometre denilen bir cihazla hangi maddeden ne kadar olduğunu tespit
edebiliyorlardı.

Bu buluş, proteknik karışıma, yanmayla değişik renkler veren çeşitli metallerin
ilavesi sonucu havai fişeklerin de renklenmelerini de sağladı. Artık proteknik
uzmanları, canlı renkler veren bileşimleri araştırıyor, bir ressam gibi bunları
kaynaştırıyorlardı.

Karışıma katılınca değişik renkler veren başlıca elemanlar şunlardır: Kalsiyum,
lityum, stronsiyum (kırmızı), sodyum (sarı), baryum, çinko (yeşil), bakır,
arsenik, kurşun, selenyum (mavi), potasyum (mor).

Değişik renkler elde etmek kadar, havai fişeklerin gökyüzündeki görüntüsünü
dizayn etmek de önemlidir. Karışım tam homojen, toz halinde ve ince tanecik
boyutunda olmalı, istenmedikçe tutuşma riski olmadan saklanabilmeli ve
taşınabilmelidir. Ancak havai fişek dizaynında en önemli şey patlamadaki
zamanlamadır.

Karışım önceden farklı renklerde, küçük yıldızlar biçiminde hazırlanır. Daha
sonra bunlar bir veya birkaç kere ateşlenip patlayacak şekilde havai fişeğin
ana gövdesi içine yerleştirilir. Ana gövde sağlam malzemeden yapılmış bir
kovandır ve ayrı bir bölümünde bulunan barut sayesinde roket gibi göğe
yükselir.

Gövde istenilen yükseklikte patlayarak, karışımın ısınmış ama tam yanmamış
parçacıklarının, kullanılan malzemeye göre rengarenk, yıldız şeklinde bir
kıvılcım yağmuru olarak etrafa saçılmalarını sağlar. Görüntüyü daha etkileyici
kılmak, patlama sırasında oluşan görüntünün zemin rengini daha siyah yapabilmek
için karışıma bol miktarda kandil isi ve odun kömürü de ilave edilir.