Paylaşım

Bannerlar









Görüntü Resmi

alıntıdır...

Türk Dil Kurumu

Türk Dil Kurumu kısaca TDK, Türkçe'nin tarihini ve gelişmesini inceleyen, ayrıca çağdaş Türkçe'nin ilerlemesi ve zenginleşmesi ereğiyle (amacıyla) çalışmalar yürüten bir kurumdur.

GEÇMİŞ
Kurum Türk Dili Tetkik Cemiyeti adı ile 12 Temmuz1932'de Mustafa Kemal ******'ün yönergesiyle kurulmuştur. Kurumun kurucuları, hepsi de milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları olan Samih Rıfat Horozcu, Ruşen Eşref Ünaydın, Celal Sahir ve Yakup Kadri'dir. Kurumun ilk başkanı Samih Rıfat'tır. Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin ereği, "Türk dilinin öz güzelliğini ve varsıllığını ortaya çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" olarak belirlenmiştir. ******'ün sağlığında, 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem kurumun yönetim organları seçilmiş, hem dil siyaseti belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül - 5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan Birinci Türk Dili Kurultayı sonunda Kurumun "Lügat-Istılah, Gramer-Sentaks, Derleme, Lenguistik-Filoloji, Etimoloji, Yayın" adları ile altı kol hâlinde çalışmalarını sürdürmesi kabul edildi.^[1]
******'ün kendisi de Türk dili üzerindeki yerli ve yabancı araştırmaları bizzat inceleyerek, dönemindeki bilginleri Türk dili üzerinde araştırmalar yapmaya yönlendirmiştir. Nitekim Türk dilinin en eski anıtları olan Göktürk yazılı metinlerin ilk iki cildi onun sağlığında yayımlanmış; 1940'larda yayın hayatına çıkabilen Divanü Lügati't-Türk, Kutadgu Bilig gibi yapıtlar üzerinde de yine onun sağlığında çalışılmaya başlanmıştır. Daha sonra birçok cilt hâlinde ortaya çıkacak olan Tarama ve Derleme Sözlüğü'yle ilgili çalışmalar da ******'ün sağlığında başlamıştır. Tarama Sözlüğü, 13. yüzyılda başlayan Batı Türkçe'sinin eski eserlerinin taranmasıyla; Derleme Sözlüğü, Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulmuş büyük sözlüklerdir. Çağdaş Türkçenin dilbilgisi, sözlüğü, yazımı ve terimleriyle ilgili çalışmalar da ****** tarafından ilgiyle izlenmiştir.
Türk Dil Kurumu'nun kuruluşuyla birlikte çağdaş Türkçede çok hızlı bir arılaştırma akımı da başlamıştır. Bizzat ******'ün öncülük ettiği, Türk dilinin yabancı kökenli sözlerden temizlenmesi akımı 1935 yılına kadar sürmüş; halkın diline girip yerleşmiş sözcüklerin dilden atılması işleminden bu tarihte vazgeçilmiştir. ******'ün ölümünden sonra öz Türkçe akımı Türk aydınları arasında sürekli tartışılan bir konu olmuş ve özellikle 1960'tan sonra Türk Dil Kurumu bu akımın öncülüğünü yapmaya devam etmiştir. 1980'den sonra tartışmalar durulmuş, bilimsel çalışmalar hız kazanmıştır.
******, ölümünden kısa bir süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığını Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu'na bırakmıştır. Bu iki kurumun bütçesi bugün de ******'ün mirasından karşılanmaktadır. Türkiye'nin en büyük bankalarından biri olan Türkiye İş Bankası sermayesinin %28,9'unu oluşturmaktadır.
Türk Dil Kurumu'nun yapısıyla ilgili ilk önemli değişiklik 1951 yılındaki olağanüstü kurultayda yapılmıştır. ******'ün sağlığında Millî Eğitim Bakanı'nın kurum başkanı olmasını sağlayan tüzük maddesi 1951'de değiştirilmiş; böylece kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır. İkinci önemli yapı değişikliği 1982-1983 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1982'de kabul edilen ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa ile Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan ****** Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altına alınmış; böylece devletle olan bağlar yeniden ve daha güçlü olarak kurulmuştur.
******, 1 Kasım1936'da Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 5. dönem 2. yasama yılının açılış konuşmasında Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu'nun geleceği ile ilgili dileklerini şu sözlerle dile getirmişti:
Başlarında değerli Eğitim Bakanımız bulunan, Türk Tarih Kurumu ile Türk Dil Kurumunun her gün yeni gerçek ufuklar açan, ciddî ve aralıksız çalışmalarını övgü ile anmak isterim. Bu iki ulusal kurumun, tarihimizin ve dilimizin, karanlıklar içinde unutulmuş derinliklerini, dünya kültüründe başlangıcı temsil ettiklerini, kabul edilebilir bilimsel belgelerle ortaya koydukça, yalnız Türk ulusunun değil, bütün bilim dünyasının ilgisini ve uyanmasını sağlayan, kutsal bir görev yapmakta olduklarını güvenle söyleyebilirim. (Alkışlar) Tarih Kurumunun Alacahöyük'te yaptığı kazılar sonucunda, ortaya çıkardığı beş bin beş yüz yıllık maddî Türk tarih belgeleri, dünya kültür kahraman tarihinin yeni baştan incelenmesini ve derinleştirilmesini gerektirecektir. Birçok Avrupalı bilim adamının katılması ile toplanan son Dil Kurultayının aydınlık sonuçlarını görmekle çok mutluyum. Bu ulusal kurumların az zaman içinde ulusal akademilere dönüşmesini dilerim. Bunun için, çalışkan tarih, dil ve bilim adamlarımızın, bilim dünyasınca tanınacak orijinal eserlerini görmekle mutlu olmanızı dilerim.
(Konuşmanın tam metnini buradan bulabilirsiniz.)
******'ün bu dileği dikkate alınarak her iki kurum da akademik bir yapıya kavuşturulmuştur.
Ancak ****** tarafından kurulan TDK'nin yıkılıp içinin boşaltılması nedeniyle şu anda Cumhuriyet dönemindeki verimi yok olma durumundadır. 1982 anayasasıyla Türk Dil ve Tarih kurumlarında gerçekleştirilen yapısal değişiklik, bu iki kurumu özerk ve demokratik yapısından uzaklaştırmış, seçimle gelen üyelerinin ve yöneticilerinin üyeliklerini kaldırmış, yerine atamayla gelen üyeleri yerleştirerek her iki kurumu da bilimsel çalışmalardan uzaklaştırıp çıkar çatışmalarının odak noktası haline getirmiştir. Türk Dil Kurumu'nun web sayfasına girerseniz, 1982'den bu yana yapılan bilimselliği tartışılır çalışmalarla, halen yürütülen çalışmaların yetersizliğini kolayca görebilirsiniz. Daha ayrıntılı bilgi için bkz: http://www.dildernegi.org.tr/TR/BelgeGoster.aspx?F6E10F8892433CFFAAF6AA849816B2EF503C745FE48C7FDA


ÖDÜLLER
Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilir. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişir. 1983 ****** Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu'yla birleştirilmesinden sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Türk Dil Kurumu ödüllerini alanlardan bazıları şunlardır:

• Bilim dalında
  
  
  
  • 1955 ödülünü Abdülhak Hamid Tarhan
    
  • 1957 ödülünü C.O. Tütengil
    
  • 1959 ödülünü Nermi Uygur
    
  • 1960 ödülünü H. Batuhan
    
  • 1977 Ödülünü E. Kongar
    
  
  
• Sanat dalında
  
  
  
  • 1955 ödülünü Cahit Külebi
    
  • 1964 ödülünü Behçet Necatigil
    
  • 1969 ödülünü Necati Cumalı
    
  
  
• Roman dalında
  
  
  
  • 1958 ödülünü Oktay Akbal
    
  • 1962 ödülünü N. Meriç
    
  • 1968 ödülünü Kemal Tahir
    
  • 1971 ödülünü Fakir Baykurt
    
  • 1975 ödülünü Füruzan
    
  
  
• Hikaye dalında
  
  
  
  • 1958 ödülünü T. Yücel
    
  • 1960 ödülünü Onat Kutlar
    
  • 1968 ödülünü S. Kocagöz
    
  • 1969 ödülünü Orhan Kemal
    
  • 1977 ödülünü Hulki Aktunç
    
  
  
• Oyun dalında
  
  
  
  • 1960 ödülünü Orhan Asena
    
  • 1970 ödülünü Aziz Nesin
    
  • 1972 ödülünü Haldun Taner
    
  • 1974 ödülünü Adalet Ağaoğlu
    
  • 1980 ödülünü R. Bilginer
    
  
  
• Deneme, eleştiri, gezi dalında;
  
  
  
  • 1962 ödülünü F. Otyam
    
  • 1965 ödülünü C. Atıf Kansu
    
  • 1978 ödülünü Çetin Altan
    

devamı aşağıda...

...


Günümüzdeki Etkinlikler ve Sürdürülen Çalışmalar
Bugün Türk Dil Kurumu, 20'si Yüksek Öğretim Kurulu; 20'si ****** Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yüksek Kurulu tarafından seçilen 40 asıl üyeye sahiptir. Üyelerin büyük çoğunluğu Türk üniversitelerinde çalışan Türkologlardır. Başbakanın önerisiyle Cumhurbaşkanınca tayin edilen Kurum Başkanı ve 40 asıl üye Bilim Kurulu'nu oluşturur. Kurumun bilimsel çalışmaları bu kurul tarafından planlandığı gibi yönetim işlerini üstlenen Yürütme Kurulu ile bilimsel çalışmaları yürüten Kol ve Komisyonların üyeleri de bu kurul tarafından seçilmiştir.
Bilimsel çalışmaları yürüten kollar şunlardır:

• Sözlük Bilim ve Uygulama Kolu ,
  
• Gramer Bilim ve Uygulama Kolu,
  
• Dil Bilimi Bilim ve Uygulama Kolu ,
  
• Terim Bilim ve Uygulama Kolu,
  
• Ağız Araştırmaları Bilim ve Uygulama Kolu ,
  
• Kaynak Eserler Bilim ve Uygulama Kolu.
  

Türkiye Türkçesinin çağdaş sözlüğünü sürekli geliştirerek yayımlayan Türk Dil Kurumu, Yazım Kılavuzu'na da son şeklini vererek 2000 yılında yeniden yayımlamıştır. 1998 yılı içinde 9. baskısı çıkmış olan Türkçe Sözlük'te 75.000 civarında kelime yer almıştır.
Son dönemde, yılda 30-40 bilimsel eseri yayın dünyasına kazandıran Türk Dil Kurumu'nun üç süreli yayını da bulunmaktadır. Güncel dil konularını ve geniş kitlenin anlayacağı dilde yazılmış araştırmaları içine alan Türk Dili dergisi ayda bir yayımlanmaktadır. Altı ayda bir yayımlanan Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi; Kazak, Kırgız, Tatar vb. Türk topluluklarının dil ve edebiyatlarıyla ilgili araştırmalara yer verir. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten ise tamamen bilimsel araştırmaları içine alır ve yılda bir sayı yayımlanır.
Türk Dil Kurumu şu anda, önümüzdeki 10 yılda meyvelerini verecek olan beş büyük proje yürütmektedir:

• Karşılaştırmalı Türk Lehçe ve Şiveleri Sözlüğü ve Grameri Saha Araştırması Projesi,
  
• Türkiye Türkçesi Sözlükleri Projesi,
  
• Göktürk (Runik) Yazılı Belge, Yazıt ve Anıtların Albümü Projesi,
  
• Türkiye Türkçesi ve Tarihî Devirler Yazı Dilleri Gramerleri Projesi,
  
• Türk Dünyası Destanlarının Tespiti, Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Yayımlanması Projesi.
  

Türk Dil Kurumu 800'e ulaşan yayını, 40 Bilim Kurulu üyesi, 17 uzmanı, 56 çalışanı ve varsıl bir araştırma kütüphanesiyle Türkiye'nin saygın bilim kuruluşlarından biri olarak çalışmalarını sürdürmektedir.

Yayınlar [değiştir]



Süreli Yayınlar [değiştir]



Türk Dili Dergisi
İlk sayısı Ekim 1951'de yayınlanmıştır.

Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi
Uluslararası hakemli bir dergidir. Altı ayda bir yayımlanır.

Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten
1953'ten beri yılda iki sayı olarak yayımlanır. Bilimsel bir dergidir.



Başkanlar

• İsmet İnönü, (Genel Başkan)
  
• Samih Rıfat Horozcu (12.07.1932 - 03.12.1932)
  
• Esat Sagay (12 Temmuz 1932 - 18 Ağustos 1932)
  
• Reşit Galip (04.12.1932 - 19.08.1933)
  
• Refik Saydam (19 Ağustos 1933 - 26 Ekim 1933)
  
• Hikmet Bayur (27 Ekim 1933 - 08 Temmuz 1934)
  
• Abidin Özmen (09 Temmuz 1934 - 09 Haziran 1935)
  
• Saffet Arıkan (10 Haziran 1935 - 28 Aralık 1938)
  
• Hasan Ali Yücel (28 Aralık 1938 - 05 Ağustos 1946)
  
• Reşat Şemsettin Sirer (05 Ağustos 1946 - 09 Haziran 1948)
  
• Tahsin Banguoğlu (10 Haziran 1948 - 22 Mayıs 1950)
  
• Tevfik İleri (11 Ağustos 1950 - 10 Şubat 1951)
  
• Hakkı Tarık Us (1951 - 1954)
  
• Macit Gökberk (1954 - 1960, 1969-1976)
  
• Tahsin Banguoğlu (1960 - 1963)
  
• Agah Sırrı Levent (1963 - 1966)
  
• Gündüz Akıncı (1966 - 1969)
  
• Seha Meray (1976 - 1978)
  
• Şerafettin Turan (1978 - 1983)
  
• Hasan Eren (1983 - 1993)
  
• Ahmet Ercilasun(1993 - 2000)
  
• Şükrü Haluk Akalın(2000 - ....)
  

Kaynak=Vikipedi